Hollanda’nın yel değirmenleri ile ünlü küçük kasabası: Kinderdijk ve Değirmenleri

Küçüklüğümden beri yel değirmenleri denince aklıma; sevdiği ve uğruna yel değirmenlerine saldırdığı Dulsinea’nın sevgilisi şövalye Don Kişot gelir. Defalarca okuduğum İspanyol edebiyatının en önemli kurgu romanındaki bu yel değirmenleri ile ilk defa Hollanda’da tanıştım. Hollanda, kuzey ve batıda Kuzey Denizi, güneyde Belçika, doğuda ise Almanya ile komşudur. Hollanda’nın topraklarının çoğu deniz seviyesinin altında olduğu bilinir ve ülke sadece yel değirmenleri ile değil, birbirinden lezzetli peynir çeşitleri, renk renk laleleri, bisiklet kullanma oranının fazlalığı ve çok az ülkede olan farklı sosyal hakların önemsenmesi ile de tanınır.

Hollanda’ya ilk geldiğimde dikkatimi çeken yel değirmenleri oldu. Hollanda, günümüzde ‘‘ değirmenler diyarı’’ olarak da bilinir. Dünyanın, batı rüzgar şeridinde bulunan ve Atlantik Okyanusunun kıyısında karakteristik bir deniz iklimine sahip olan ülkede yaşayanlar, rüzgar enerjisini bol bol değerlendirme fırsatı bulmuşlar. Yel değirmenleri, hepinizin de bildiği gibi enerji üretmek için rüzgar gücünden faydalanarak çalışan büyük pervaneli ve çarklı mimari şaheserlerdir. Ülke içersindeki seyahatimiz süresince her tarafta yel değirmenlerinin olduğunu görüyor ve bu mimari şaheserlere biraz cık daha yaklaşabilmek için sabırsızlanıyordum.

Hollanda’ya henüz geleli 3 gün olsa da bizi şehir merkezindeki turistik yaşam oldukça doyurmuştu ve bizi her yerde olduğu gibi daha az turistin gittiği, daha fazla yerel halkın yaşadığı ve yerel kültürün hakim olduğu yerler çekmekte idi. Dostlarımız Frans ve Willy’nin, Amsterdam’ın hemen yanında bulunan küçük köy Leimuiden’da bizi misafir ettikleri süre içersinde gerçek Hollanda kültürünü inceleme şansı yakaladık. Birlikte içtiğimiz yerel şaraplar ve yanlarında birbirinden lezzetli tattığımız peynirler, ziyaret ettiğimiz çiftçiler, lale fabrikası, kocaman ineklerin olduğu ahırlar, halen tahta ayakkabı giyen insanların olduğu sokaklar ve bisiklet turlarımız bize gerçek Hollanda’yı yaşattı. Yine dostlarımızın da tavsiyeleri üzerine ismini, ilk kez Türkiye’de bulunan bir fotoğraf paylaşım sitesinde fotoğraflarını görerek tanıştığım ve hemen Seda ile Avrupa’ya yaptığımız seyahatimizin önemli bir kısmını oluşturan Hollanda’da ziyaret edilmezse olmazlardan kısmına eklediğim Kinderdijk’e nasıl ulaşılacağının bilgisini aldıktan sonra biraz şaşırdım. Bu muhteşem küçük köy Hollanda’nın güneyinde ve bulunduğumuz yerden oldukça ulaşım aracı değiştirerek gideceğimiz bir yerde idi. Seda ile birlikte sabah çok erken saatte kalkıp ve aktarma duraklarından oluşan bir yolcuğa başladık. Hedefimiz Hollanda’nın yel değirmenleri ile en ünlü yeri ve adeta bir açık hava müzesi olan Kinderdijk’a (Alblasserdam) 2 otobüs ve 2 tren hattı, biraz da yürüyerek sonunda ulaştık. Geliş yolcuğumuz ne kadar uzak olsa da bizi farklı maceralar yaşamamıza, değişik insanlarla tanışmamıza ve keyifli dakikalar geçirmemize neden oldu. Hollanda’nın bu bölgesinde yaşayan kesim biraz daha farklı idi. Yabancılara görmeye daha az alışık, kendi dillerinden başka dillerin pek konuşulmadığı ve biraz da muhafazakar olan bu insanlar bize yol bulmamızda oldukça yardımcı oldular. 

Kinderdijk Elshout’ta bulunan bu muhteşem değirmen ağ zinciri, 1997 yılında dünya mirasları listesine alınmış. Dünya Mirasları Komitesi’nin bu kasabayı Dünya Mirasları Listesi’ne almasının en önemli nedeni, buradaki değirmenlerin oluşturduğu manzaranın, insan elinin yarattığı seçkin bir yapıt olarak, insanların yaratıcılığının sınırlarının zorlandığının bir göstergesi olmasıymış. Hollanda hükümeti tarafından yapılan, turizm enformasyon bilgilendirme tabelalarından burası ile ilgili olarak bolca bilgiye edinebileceğiniz gibi, çoğu İngilizce konuşan, misafirperver ve konuşkan Hollandalılarda size burası hakkında bilgi vereceklerdir. Nitekim bende öyle yaptım. Hemen değirmenlerin yanında, balık tutarak bu muhteşem manzara karşısında dinlenen 2 Hollandalı ile uzunca bir sohbete başladık. Hollandalı, buraya Rotterdam’dan gelmiş iki kardeş hem değirmenler hem de balık tutma ile ilgili bilgimi geliştirdiler. Hollandalı yeni dostlarımın anlattıklarına göre, çok geçmiş yıllarda, dünya ticaretinde önemli yer tutan ham maddeleri, Avrupa ve Baltık Denizine kıyısı olan ülkeler ham maddelerini işlemek üzere buraya su kanallarıyla göndermişler. Hollanda’ya ilk değirmenler Almanya’dan ithal edilmiş ve başlangıçta sadece tahıl öğütmekte kullanılsa da, sonrasında Hollandalılar bu değirmenlerden daha da fazla yarar sağlanabileceğini akıl etmişler. Her biri müthiş mimari şaheser olan bu değirmenler, tahılları öğütmek, elektrik üretmek yanında Hollanda’nın geleceğini kurtarmak için yapılan ve Hollanda’da hayata geçirilen Delta Proje’sinde de büyük rol oynamışlar. Ülkenin Hollandacadaki ismi olan ‘‘Nederland’’, ‘‘Alçaktaki Ülke’’ ismi, Hollanda’nın büyük bir bölümü ile deniz düzeyinin altında olduğunu aslında çok da iyi göstermektedir. Prins Alexanderpolder -7 metre denizden aşağıda ve Vaalserberg’de denizden 322 metre yüksektedir. Genellikle deniz seviyesinden alçakta bulunan arazileri kaplayan suyun, nehirlere atılıp denizle buluşması sayesinde, ülkeye verimli topraklar kazandırılmıştır. 451 kilometre sahil şeridi ve 6.183 kilometreyi bulan su yolları olan ülkede karayı denizden ayırmak için su pompalamakla görevli değirmenler sayesinde ülkede, bir zamanlar göl ya da denizin bir parçası olan yerler, şimdi değirmenler sayesinde ülkenin zirai alanları ve hatta yerleşim yerleri almaktadır. Böylelikle ülkeye hem yeni topraklar kazandırılmış, hem de ülkenin en sık karşılaştığı doğal afet olan su baskınları engellenmiştir.  

Yel değirmenlerinin çalışması rüzgarın hızına, yönüne ve yüksekliğine bağlıdır. Saatte ortalama 30 – 40km rüzgar hızında olan yerler yel değirmenleri için uygun olduğu gibi, saatte 8km hızı olan hafif rüzgarlar yel değirmenlerini çalıştırmaz. Aşırı rüzgarlarda ve fırtınalarda yel değirmenlerini de hasara uğratabilir. O sebeple de bütün yel değirmenlerinin, pervanelerini sabitlemek için güçlü zincirler kullanılır.

Çevreye duyarlılığı ile tanınan Hollandalılar, rüzgara dayanarak çalışan değirmenleri hiçbir kirlilik yaratmamalarından dolayı çok sevmişler ve günümüze kadar halen kullanmaktadırlar. Bataklıkları kurutmak ve su ile mücadele etmek dışında, kültürlerine bu kadar giren değirmenleri çok seven Hollandalılar, yerel şarkılarında, atasözlerinde ve hikayelerinde değirmenlerden büyük övgüyle bahsediyorlar. Bazı özel günlerde değirmenler özenle süsleniyor ve hatta değirmenlerin önünde evlenmek, çiftlere büyük bereket getirileceğini inanılıyor.  

Hollanda’nın Kinderdijk kasabası, bana kalırsa ülkenin en özgün manzaralarından birini oluşturuyor. Dünyanın hiçbir yerinde buradan daha fazla değirmene sahip değil. Bu kasaba buraya değirmenleri kurmaya 18. yüzyılda başlamış ve halkı değirmenleri günümüze kadar korumuş. Burada bulunan 19 tane yel değirmenlerinin duruşu, suya olan yansımaları ve birlikte oluşturdukları ritim inanılmaz idi. Doğa bize burada çok güzel gösterilerini sundu. Geldiğimiz de gri renklerle kapalı olan gökyüzünü önce kocaman bulutlar sardı ve değirmenlerin ihtişamını gökyüzüne doğru daha da arttırdı. Henüz bu muhteşem görüntünün etkisinde iken hava durdu, rüzgar kesildi ve değirmenlerin hemen yanında bulunan kanallara müthiş yansımalarını düşürdü. Ardından ince ince başlayan yağmurla birlikte değirmenlerin son gösterisi sona erdi.

Şuanda Hollanda’da iki binden fazla değirmen bulunuyor. Kimi işlevlerini halen koruyor ve Hollanda’nın su altında kalmasını engelliyor, kimi de Hollanda’nın bir yaşam parçası olarak gelen turistlere hizmet veriyor ve kimi de bazı Hollandalılara da dünyanın en ilginç evlerinde yaşamalarını sağlıyor. www.kinderdijk.nl web sayfasından bu özel mekan ile ilgili daha fazla bilgi bulabilirsiniz. Hollanda’ya gittiğinizde, yel değirmenlerinin birbiri ile muhteşem dansını izleyeceğiniz Kinderdijk’e uğramadan sakın ama sakın dönmeyin.

Fotoğraf: Seda Mallı- Murat Mallı

Kaynak : www.kinderdijk.nl ; http://tr.wikipedia.org/wiki/Hollanda ; www.nl.org.tr/