KİLİKİA’NIN HİTİT KAYA KABARTMALARI (1): KEBEN

Hititler, uygarlık tarihindeki egemenliklerinden günümüze, çeşitli alanlarda yoğun izler bırakmışlardır. Bunlar devlet yapısına, sosyal ve ekonomik yaşantıya, dini hayata ve buna bağlı sanata dayalı izlerdir. Gerek Hitit İmparatorluk Dönemi gerekse de Geç Hitit Dönemi’nde bu izlerin yansımalarını görmekteyiz. Hitit İmparatorluk Dönemi’nde Kilikia Bölgesi ve yakınlarında çok sayıda, dini içerikli kaya kabartmalarına rastlarız. Bu kabartmaların birçoğunun ortak özelliği, kabartmaların su kenarlarında yer almalarıdır. Ceyhan Nehri’nin kıyısındaki Sirkeli’de Muvattali Kabartması ve Hemite Kaya Anıtı, Gezbeli’deki Tanrı Şarruma Kabartması, Karasu Nehri’nin Fırat ile birleştiği yerdeki Hitit koruyucu tanrısı kabartması, su kaynağı üzerindeki Eflatunpınar Su Anıtı ve İvriz Çayı’nın kaynağındaki İvriz Kabartması ve Keben Kaya Kabartması bu konuda verilebilecek örneklerin başında gelir. Bütün bu  su kenarlarına yapılan anıtlardan yola çıkarak, Hititler’in  suyu kutsal kabul ettiklerini rahatlıkla söyleyebiliriz. Söz konusu kaya kabartmalarında Hititler’in krallarını ve inandıkları tanrıları görürüz. Dolayısıyla bu kabartmaların bulundukları yerler de bir çeşit açık hava tapınağı gibi dönemin insanlarının inanç dünyasına hizmet etmiştir. Bu kabartmalara ulaşmak, bazen çok kolay olurken bazen de zorlu tırmanışları gerektirir. Keben Kaya Kabartması da oldukça zahmetli bir tırmanışla ulaşılan kabartmalardandır. Silifke’nin 20 kilometre kuzeyinde ve Keben köyünün 1 kilometre kuzeybatısındaki kabartma son derece dik, sarp bir kayalığın yamacına yapılmıştır. Göksu Irmağı’nın berrak, yeşil sularına tepeden bakan kabartma yapıldığı tarihten beri, bu eşsiz manzarayı seyrededurur. Kabartma, 100 x 150 santimetre boyutlarında ve  10 santimetre derinliğinde bir niş içerisindedir. Kabartmanın yerden 3, 4 metre kadar bir yükseklikte yer alması ve ulaşılabilirliğinin zahmetli olması, eserin günümüze kadar sağlam bir şekilde ulaşmasını sağlamıştır. Eserin bu kadar yükseğe yapılmasının asıl sebebi, dönem insanlarını etkilemek ve onların gözünde bir ulaşılmazlık kazandırılarak bir görkem yaratma çabasıydı aslında. Devrin sanatçıları iyi ki de böyle yüksek bir noktada eserini icra etmişler. Kabartma böylece günümüz vandallarının saldırılarından  çok az etkilenmiştir. Aksi halde bu eserden günümüze çok az şey kalırdı. Kilikia'nın Hitit İmparatorluk Dönemi’nde, krallığın etkisi altında olması, Sirkeli'deki Kral Muvattali'nin kaya kabartması ve Hemite Kaya Kabartması’yla benzer özellikler gösteriyor olması, Keben Kaya Kabartması’nında Hitit İmparatorluk Dönemi (M.Ö.1450-1200) ya da Geç Hitit Dönemi’nde (M.Ö. 1200-700) yapıldığının göstergesidir. Kabartmanın çevresinde herhangi bir yazıt olmaması, eserin bu uzun zaman diliminin hangi evresinde yapıldığının net bir şekilde söylenmesini güçleştirir. Kabartmanın oluşan tahribatlardan dolayı, stil kritiğini yapmak zor olsa da mevcut özellikleriyle kısıtlı bir şekilde tasvir etmemiz mümkündür. Kadın figürü olduğunu düşündüğümüz profilden verilen kabartma, yürüme pozisyonunda ve elleri öne doğru uzanmış olarak gösterilmiştir. Başını örten düz bir başlık, sırtında tören kıyafeti olduğunu düşündüğümüz bir pelerin ve altında  topuklarına kadar uzanan elbise ile tasvir edilmesi, kabartmanın dini bir ritüeli gerçekleştirmek üzere betimlendiğini düşündürtür. Ellerinde herhangi bir nesne olup olmadığı anlaşılmasa da sol eliyle bir ağaç dalını tutuyor gibidir. Figürün yüz detayları pek belirgin değildir.  Gözler, bütün Hitit kabartmalarında olduğu gibi iri ve badem şeklindedir. Yine burnu da kemerli ve oldukçairi olarak  betimlenmiştir. Keben’de tarihi doku sadece kabartmayla sınırlı değildir. Kabartmanın 30 metre doğusunda kayaya oyulmuş bir mezar vardır. 300 metre kadar aşağıdaysa, Göksu vadisine inen sırtlarda Roma dönemine ait, kayaya oyulmuş birkaç tane mezar odası bulunmaktadır. Kabartmanın dışında dikkatimi asıl cezbeden, bugünkü köy yerleşiminin hemen kuzeyindeki yamacın başlangıcından taa kabartmayı geçip batıya doğru uzanan Hitit yoludur. Bu yol, aradan geçen yaklaşık 3 bin seneye rağmen günümüze kadar neredeyse tüm sağlamlığıyla ulaşabilmiş. Bu yolda yürürken ortam sizi o kadar etkileyecek ki kendinizi Hitit İmparatorluk Dönemi’ne ışınlanmış hissedeceksiniz. Yamaçtaki kabartmaya benzer  bir Hititli, karşınızdan gelip yanınızdan geçiverecekmiş  duygusuna  kapılacaksınız. Kendi adıma bu duyguların tamamını hissettim. Toroslar eşsiz doğasıyla, temiz havasıyla, rengarenk bitki örtüsüyle ve tüm bunların arasındaki gizemli tarihi dokusuyla, sizi her zaman farklı bir pencereden bakmaya zorlayacaktır. Bütün bu zenginlikleri Toroslar üzerinde gezerek bitirebileceğinizi sanıyorsanız size şimdiden söyleyeyim, bu mümkün olmayacaktır. Uzun yıllardır bu dağları gezen birisi olarak bunu kendimden biliyorum. O zaman kendinizi, bünyesine her şeyi kabul eden kadim Toroslar’ın kucaklayıcı kollarına teslim edin. Umarsızca  tarihi dokunun ve zengin bitki çeşitliliğinin içerisinde kaybolun gitsin.